Kto tak naprawdę ustala ceny akcji na giełdzie?

Kto tak naprawdę ustala ceny akcji na giełdzie? Odpowiedź jest jednoznaczna: cenę akcji ustala rynek poprzez mechanizm podaży i popytu, nie zaś jedna osoba czy pojedyncza instytucja. Codziennie, miliony inwestorów oraz automatyczne systemy elektroniczne wpływają na notowania akcji, składając zlecenia kupna i sprzedaży. Szczegóły tego procesu oraz kluczowe pojęcia, jakie każdy inwestor powinien znać, przedstawia poniższy artykuł.

Mechanizm powstawania ceny akcji

Na giełdzie centralne znaczenie dla wyznaczenia ceny akcji ma mechanizm dopasowania zleceń na podstawie podaży i popytu. Każda cena, którą widzisz w notowaniach, jest rezultatem interakcji ofert kupna (bid) oraz sprzedaży (ask), składanych przez różnych inwestorów i instytucje. Książka zleceń, czyli elektroniczna lista wszystkich aktywnych zleceń, pokazuje gdzie aktualnie znajdują się główne poziomy cenowe i wolumeny ofert. Transakcja zawierana jest w momencie, w którym zlecenie kupna i sprzedaży pokrywają się cenowo, a cena ustalana jest w miejscu przecięcia się podaży z popytem[1][2][3][5].

Nie istnieje żaden podmiot, który arbitralnie wyznacza kurs – odpowiadają za niego wyłącznie uczestnicy rynku. Systemy komputerowe giełd w czasie rzeczywistym zestawiają ze sobą oferty kupujących i sprzedających, dzięki czemu kurs akcji jest zawsze wynikiem bieżących decyzji inwestorów oraz algorytmów automatycznego handlu[1][5].

Systemy ustalania cen – notowania ciągłe i kurs jednolity

W praktyce stosowane są dwa główne systemy ustalania ceny akcji. System notowań ciągłych to model, w którym każda nowa transakcja wpływa na aktualny kurs akcji. Oznacza to, że kurs może zmieniać się bardzo dynamicznie, zależnie od ilości i wielkości napływających zleceń kupna i sprzedaży. System ten dominuje na większości światowych giełd, zapewniając przejrzystość oraz płynność[7][12].

Alternatywę stanowi system kursu jednolitego, gdzie cena jest wyznaczana w określonych momentach sesji. W tym systemie algorytm giełdowy ustala kurs w taki sposób, aby w danym momencie doszło do maksymalnej liczby transakcji po jednej cenie. Jednym z celów takiego procesu jest minimalizacja różnic między zleceniami kupna i sprzedaży oraz zmniejszenie rozbieżności względem ceny odniesienia, co gwarantuje sprawiedliwsze rozliczenie wszystkich aktywnych zleceń wtedy, gdy płynność rynku jest niższa[7][11].

Kluczowe pojęcia: podaż, popyt, bid, ask, spread

Zrozumienie ustalania ceny wymaga znajomości kluczowych terminów giełdowych. Podaż określa liczbę akcji dostępnych do sprzedaży, natomiast popyt – liczbę akcji, jakie inwestorzy są skłonni kupić. Oferta kupna (bid) to najwyższa aktualna cena, którą inwestor jest gotów zapłacić za akcję. Oferta sprzedaży (ask) to najniższa cena, za jaką ktoś zgadza się sprzedać akcje. Różnica między tymi ofertami nazywana jest spreadem.

Ostatnia cena transakcji staje się oficjalnym kursem giełdowym w danym momencie. Ruchy cenowe są bezpośrednim efektem przesuwania się ofert i realizacji nowych transakcji. Rosnący popyt przy niezmienionej podaży powoduje wzrost kursu, a rosnąca podaż przy spadającym popycie – prowadzi do jego spadku[1][2][5].

Proces dopasowania zleceń i rola książki zleceń

Proces dopasowywania zleceń przebiega całkowicie automatycznie w elektronicznym systemie giełdowym. Każde zlecenie trafia do książki zleceń, w której widać aktualne oferty wszystkich uczestników rynku. Gdy pojawia się oferta odpowiadająca ofertom z drugiej strony (kupna lub sprzedaży) po tej samej cenie, dochodzi do transakcji, co aktualizuje cenę rynkową akcji i przesuwa kurs notowania[5][12].

W przypadku szczególnie dużych zleceń lub nagłych zmian sentymentu rynkowego kurs akcji może gwałtownie się przesuwać. Nowoczesne algorytmy monitorujące płynność i realizujące nawet tysiące operacji na sekundę dodatkowo potęgują zmienność kursów, zwłaszcza w okresach zwiększonej aktywności inwestorów instytucjonalnych i funduszy[1][5].

Uczestnicy rynku i początkowe ustalanie ceny

Do kluczowych uczestników rynku należą zarówno inwestorzy indywidualni, jak i instytucje finansowe, maklerzy oraz wyspecjalizowane banki inwestycyjne. Szczególnym przypadkiem jest początkowe ustalanie ceny podczas oferty publicznej (IPO), gdzie banki inwestycyjne pełnią rolę podmiotów, które na bazie popytu i podaży wśród inwestorów wyznaczają pierwszą cenę emisyjną papierów wartościowych. Jednak od momentu rozpoczęcia notowań giełdowych to rynek przejmuje całkowitą kontrolę nad kształtowaniem kursu poprzez bieżący mechanizm podaży i popytu[3][5].

Czynniki wpływające na ceny akcji

Oprócz zleceń składanych przez uczestników rynku, na ceny wpływają czynniki makroekonomiczne takie jak: sytuacja gospodarcza, otoczenie polityczne, wyniki finansowe spółek czy nastroje inwestorów. Informacje płynące z raportów kwartalnych, decyzji politycznych, a nawet globalnych wydarzeń mogą powodować szybkie zmiany kierunku notowań. Algorytmy automatycznego handlu, analizujące dane w czasie rzeczywistym, mogą przyspieszać reakcje rynku na nowe informacje, przez co ceny akcji zmieniają się szybciej i gwałtowniej niż kiedykolwiek wcześniej[1][2][5].

Nastroje panujące wśród inwestorów bywają kluczowe – okresy optymizmu napędzają wzrosty kursów, podczas gdy strach i niepewność generują gwałtowne spadki. Pojawienie się dużych zleceń sprzedaży lub kupna wpływa natychmiastowo na aktualne notowania, a finalny kurs akcji pozostaje wynikiem równowagi wszystkich tych sił napływających z rynku[2][5].

Podsumowanie – kto ustala ceny akcji?

Ceny akcji na giełdzie ustalane są poprzez mechanizm podaży i popytu oraz proces dopasowywania zleceń realizowany przez system informatyczny giełdy. Nie istnieje pojedynczy decydent, który narzucałby kurs. Wszystkie decyzje inwestorów – zarówno indywidualnych jak i instytucji – znajdują swoje odzwierciedlenie w książce zleceń. Na bieżące notowania akcji wpływa również charakter zastosowanego systemu notowań, zlecenia algorytmiczne oraz aktualna sytuacja rynkowa. W praktyce każdy uczestnik rynku aktywnie współkształtuje cenę akcji w danym momencie poprzez decyzje o kupnie lub sprzedaży[1][2][3][5][7][11][12].

Źródła:

• [1] https://raporthandlowy.pl/kto-ustala-ceny-akcji-na-gieldzie-i-jak-to-wplywa-na-inwestycje
• [2] https://www.sii.org.pl/15471/edukacja/abc-inwestora/co-wplywa-na-zmiane-cen-akcji-wzrost-i-spadek-zaleza-od-wielu-czynnikow.html
• [3] https://worldcongress.pl/jak-ustalana-jest-cena-akcji-na-gieldzie-i-co-wplywa-na-jej-zmiany
• [5] https://www.bunq.com/pl-pl/blog/how-stock-prices-are-determined
• [7] https://mfiles.pl/pl/index.php/Kurs_akcji
• [11] https://www.bankier.pl/wiadomosc/Ustalanie-kursow-na-GPW-1710292.html
• [12] https://pl.wikipedia.org/wiki/Kurs_akcji